Mitropanos is één van die begrippen in de Griekse muziek, meer bepaald in het populaire genre (dat hier geen negatieve bijklank heeft). Hij werd geboren in Trikala op 2 april 1948, en begon zijn carrière in 1966 met Yorgos Zambetas en Mikis Theodorakis. Hij heeft met zowat alle groten op de planken gestaan en een indrukwekkende reeks platen gemaakt (bijna 70!), waarvan er vele goud of platina werden. Zijn vorige concert in België, in 1996, was een voltreffer.

Naar goede Griekse gewoonte neemt hij, als mega-ster, een paar mindere goden op sleeptouw. Deze keer zijn het Andreas Karakotas , die zelf toch ook al meer dan tien jaar in het vak zit, en de nog vrij onbekende Stella Chroneou .

Naschrift: de bezetting van dit concert zag er als volgt uit:

• Yannis Papazachariakis : gitaar, muzikale leiding
• Nikos Kapilidis : percussie
• Zlatan Klarits : piano
• Odysseas Konstantinopoulos : bas
• Yorgos Gourzoulidis : keyboards
• Zacharias Dramountanis : akoestische gitaar
• Dimitris Chountís : klarinet, saxofoon, fluit
• Yannis Sinanis : bouzouki
• Makis Pelekas : bouzouki

Het Internationaal Kunstcentrum deSingel organiseert dit jaar negen concerten onder het motto "westers-niet-westers". Ze zijn opgedeeld in drie reeksen van drie: "Oud-Griekse Muziek", "Arabo-Andalusische Muziek" en "Vocale Polyfonie".

De organisatoren merken zeer terecht op dat Griekenland een heel rijke en heel diverse muzikale traditie heeft. Die is onder meer het resultaat van eeuwenlange wederzijdse beïnvloeding van de diverse culturen waar de Grieken, gelegen op het kruispunt tussen Oost en west, mee in aanraking kwamen, maar er zijn uiteraard ook sporen te vinden van de eigen Griekse geschiedenis, die tenslotte vier- tot vijfduizend jaar teruggaat. Toch zijn vele van deze oude muziekvormen nog steeds springlevend, of zijn pas in de laatste jaren gesneuveld onder invloed van de hamburgercultuur.

De Byzantijnse liturgische muziek is een mooi voorbeeld van een traditie die bijna tweeduizend jaar teruggaat, maar toch nog steeds sterk aanwezig is in het hedendaagse Griekenland. Al wie ooit in de periode voor het orthodoxe Paasfeest in Griekenland geweest is, zal dat kunnen beamen. Sinds 1977 houdt het Grieks-Byzantijnse koor van professor Lycourgos Angelopoulos zich bezig met de studie en de overlevering van deze muzikale traditie.

Alhoewel deze muziek voor de modale westerling allicht wat moeilijker in het gehoor ligt, loont het toch de moeite om eens naar dit koor van 21 zangers te gaan luisteren. Omdat ze zich specifiek met deze materie bezighouden, mag men aannemen dat ze voor deze gelegenheid een speciale inspanning hebben gedaan om "hun" muziek op een ook voor leken toegankelijke manier te presenteren - een ideale kennismaking dus ?

Het tweede concert in de reeks "Oud-Griekse Muziek" (zie hierboven ) brengt het fenomeen "Café Aman" voor het voetlicht. Dit fenomeen is moeilijk in enkele lijnen te vatten, en bovendien spreken de bronnen elkaar soms tegen.

Als verschijnsel is het Café Aman in elk geval van oosterse oorsprong. In de vorige eeuw trokken rondreizende groepjes professionele, vaak goed geschoolde muzikanten, rond en traden overal op waar iemand ervoor wilde betalen. Vaak was dat in een plaatselijk horecabedrijf, waarvan de uitbater hoopte op die manier meer klanten aan te trekken. Gaandeweg ontstond hieruit de voorloper van het Café Aman: een taverna met een geïmproviseerd podium, waar regelmatig andere groepen optraden - een soort jazzcafé avant la lettre dus. Het repertorium bestond uit wat het publiek graag hoorde - het was tenslotte "commerciële" muziek: lichte, vrolijke en/of grappige liedjes, hartverscheurende liefdesgeschiedenissen en dergelijke. Het woord "aman" is een uitroep die in vele van die liedjes op het einde van zowat elke regel gebruikt wordt, en bij benadering te vertalen valt met "ach" of "oei", of voor mijn part met "amaai".

De benaming "Café Aman" werd bedacht als reactie op het "Café Chantant", een westers verschijnsel dat midden vorige eeuw door de Griekse upper-class overgenomen werd. Griekenland was in 1832 namelijk onafhankelijk geworden, zocht een nieuwe identiteit, en richtte zich daarvoor - na vier eeuwen Ottomaanse overheersing - naar het westen. Het feit dat de nieuwe koning Otto - samen met een hele hofhouding - uit Beieren gehaald was droeg daar eveneens toe bij. De nieuwe burgerij luisterde gretig naar opera's en operettes, en danste op de tonen van walsen en tango's. Dit was niet naar de zin van een groot deel van het volk, dat geen afstand wilde doen van zijn eigen cultuur, en in 1873 opende een pientere taverna-eigenaar het eerste Café Aman in de buitenwijken van Athene. Het kende een enorm succes en vond overal navolging, niet alleen in Athene maar in zowat alle havensteden van de Levant. Twintig jaar later, in 1893, opende het eerste Café Aman zijn deuren in Smyrna. Daarmee was de cirkel rond. De muzikanten kwamen vaak uit Klein-Azië, zeker in het begin. Pas omstreeks 1950 zou het Café Aman een stille dood sterven.

In 1922 vond een enorme gedwongen volksverhuizing plaats, de " Megali Katastrofi " (Grote Katastrofe), waardoor het kleine Griekenland anderhalf miljoen vluchtelingen te verwerken kreeg vanuit het huidige Turkije. Onder hen waren vele van deze beroepsmuzikanten. Deze kwamen in aanraking met de "manges", vaak zelf ook vluchtelingen, die in de zelfkant van de maatschappij probeerden te overleven en na het roken van een hasjpijp hun miserie wegzongen in liedjes die het meer moesten hebben van hun teksten (met soms een ijzingwekkend sarcasme en een flinke dosis zelfspot) dan van hun muzikale kwaliteiten. Uit de wisselwerking tussen deze amateurs en de muzikaal goed onderlegde Café Aman groepen ontstond een tweetal nieuwe "stijlen": de rembetika in Piraeus-stijl, die eerder aanleunde bij de manges, en de Smyrna-stijl, die meer elementen had van het Café Aman, maar die haar inspiratie vaak putte uit de teksten van de manges. Uit deze beide stijlen ontstond rond de tweede wereldoorlog dan weer de "Oude" Rembetika zoals de meesten ze kennen, met haar gepolijste en gekuiste teksten en meer westers aandoende klanken. Maar dat is een ander verhaal. In elk geval heeft het Café Aman dus een rechtstreekse en aantoonbare invloed op de Rembetika gehad. Alleen al daarom loont dit concert de moeite.

Het spreekt tussen haakjes vanzelf dat de burgerij van het jonge Griekenland dit gepeupel liever kwijt dan rijk was en dus ook op haar muziek neerkeek. Bovendien vonden de verschillende autoriteiten het maar niks dat ze weinig of geen greep hadden op de manges, die overal de spot mee dreven, en hun muziek werd dan ook verschillende keren verboden - zonder veel effect overigens.

Voor meer informatie over de zangeres Marjo verwijzen we u graag naar de biografie die we van haar schreven.

Het optreden is gebaseerd op een plaat die ze in 1996 uitbracht samen met Lizeta Kalimeri , een jonge zangeres met een heldere, krachtige stem, (die dit jaar een eigen plaat uitbracht, "Heimelijk Leven", die niet slecht schijnt te zijn), en met een aantal geroutineerde, zeer goede muzikanten die mee naar Antwerpen komen. Yannis Alexandris bijvoorbeeld speelt niet alleen bouzouki en baglamas , hij bouwt ook zelf instrumenten - hij had vorig jaar zelfs een tentoonstelling hierover in Thessaloniki, toen de culturele hoofdstad van Europa. Kiriakos Gouventas is een violist van formaat, die aan ontelbare platen heeft meegewerkt. Hij geeft les aan verschillende scholen en universiteiten, en was al verschillende keren op te merken tijdens optredens in onze streken. Samen met Marjo vormen Yannis Alexandris en Kiriakos Gouventas de hoekstenen van het Smyrna Trio. De liederen die zij brengen zijn gebaseerd op oude 78-toeren platen uit de jaren twintig en dertig. Sommige zijn bekend van andere grote namen als Glykeria. U mag zich dus aan zeer oosters aandoende klanken verwachten.

Het derde concert in de reeks van drie onder het thema "Oud-Griekse Muziek" (zie hierboven ).

Reeds in de oudheid reisden zangers doorheen de hele toenmalige wereld. Ze verspreidden nieuws over belangrijke gebeurtenissen - denk maar aan de verhalen over de Trojaanse oorlog die Homeros ons naliet. De "paralogi" zijn daar een rechtstreekse afstammeling van. Het zijn ballades in eenvoudig Grieks die het mythologische en sociale verleden beschrijven op een beeldrijke en originele manier. Ze waren al erg in trek bij de Romeinen, en ze spreken nog steeds tot de verbeelding in het hedendaagse Griekenland.

Nikos Grapsas werd geboren op 7 januari 1957. Hij legde zich sinds het begin van de jaren tachtig vooral toe op traditionele eilandmuziek. Hij heeft ietwat eigenzinnige opvattingen en houdt niet van etiketten. Enkele van zijn uitspraken: "Traditionele muziek (paradosiaka), wat is dat ? De Europeanen denken daarbij aan barok, de Amerikanen aan jazz. Wij Grieken vinden jazz juist moderne muziek ." En ook: "Waarom gebruikt iedereen eigenlijk een viool in de traditionele muziek ? Omdat het zo hoort ? Fout ! In het begin van de eeuw hebben we met de eerste platen een foto, een momentopname gemaakt, en iedereen denkt nu dat dat het enige echte is. Maar hoe maakten ze tweehonderd jaar geleden dan muziek in Epirus ? De klarinet - het "traditionele" Epirotische instrument bij uitstek - is immers pas 150 jaar geleden tot bij ons gekomen ." Niet bepaald iemand die platgetreden paden bewandelt dus.

Op het concert hoort u Byzantijnse en post-Byzantijnse balladen, waarvan sommige uit de negende eeuw stammen. Invloeden van deze muziek zijn terug te vinden in de traditionele muziek van Cappadocië en van de eilanden - wat allicht de belangstelling van Nikos Grapsas verklaart, de traditionele eilandmuziek is immers één van zijn stokpaardjes. Zijn ensemble bestaat - naast hemzelf - uit vier man.

Savina Yannatou (Athene, 16/3/1959) studeerde zang in Athene en Londen. In 1979 maakt ze van de muziek haar beroep. Ze is te horen op meer dan dertig platen, maar haar "Aniksi sti Thessaloniki" (Lente in Thessaloniki) betekende in 1994 een doorbraak, zowel voor haarzelf als voor "haar" Sefardische muziek.

Deze muziek is afkomstig van de Sefardische joden, die in 1492 uit Spanje verbannen werden en zich, na lange omzwervingen, uiteindelijk in Thessaloniki vestigden. Daar gingen ze al spoedig een grote rol spelen in het economische leven van deze belangrijke Balkanstad. Ze vormden een tamelijk gesloten gemeenschap, en behielden eeuwenlang hun oude tradities, tot ze in de Tweede Wereldoorlog nagenoeg allemaal uitgeroeid werden. In hun muziek zijn dan ook sporen te vinden van zowel de Europese Middeleeuwen als van de Byzantijnse en Arabisch-Perzische traditie.

Tijdens haar concerten maakt Savina Yannatou met ons ongeveer dezelfde reis als deze mensen zoveel eeuwen geleden.

Samen met haar ensemble Primavera en Salonico brengt ze in het eerste deel liederen uit het Middellandse-Zeegebied, gekozen om hun eigen karakter, ofwel om hun gemeenschappelijke kenmerken, telkens de eigen interpretatiemogelijkheden - vooral dan qua instrumentatie - in acht genomen. Liederen uit Griekenland, Spanje, Syrië, Noord-Afrika, Cyprus, Corsica, Frankrijk, Zuid-Italië, Albanië en Turkije volgen mekaar op, zo mogelijk gezongen in de oorspronkelijke taal of dialect. En dat op zich is al een hele krachttoer. In het tweede deel zingt Savina Yannatou liederen uit Thessaloniki zelf, Sefardische liederen in het Ladino, het Castilliaans van eind 15de eeuw, vermengd met Hebreeuwse woorden.

Dit alles maakt deze concerten zeker tot een aanrader. Bovendien is er ook nog het ontegensprekelijke talent van Yannatou - haar stem wordt meestal in superlatieven omschreven.

Lezing (in het Grieks) door de archeologe Irini Bourdiakou, in het kader van het "Alexandria '98". een reeks evenementen van 6 tot 12 oktober in verband met Macedonië en Alexander de Grote (o.a. filmvertoningen op 8, 9 en 10 november, en een doorlopende tentoonstelling).