Over de "Kosmokrators" is (bijna) alles al gezegd en geschreven, onder meer door ons op onze maart 2017 maandpagina .

Daar leest u bijvoorbeeld dat ze al in de zomer van 2016 enige deining veroorzaakten in Griekenland, waar ze hun eerste cd "Frenetika" mochten gaan voorstellen. Die kreeg toen heel wat aandacht in de Griekse media, en dat was niet in de laatste plaats te danken aan hun repertoire, dat bestaat uit bekende liedjes uit de rembetika , waarop ze dan zelfgeschreven teksten hebben gemonteerd in het Nederlands, Frans of Engels.

Zelf omschrijven ze dat zo:

Zoals bekend wil de bezetting van de Kosmokrators nogal eens wijzigen. Zoals elke goede kok richten ook zij zich naar het aanbod van het moment. De harde kern is lange tijd dezelfde gebleven, en die wordt aangevuld met andere goede muzikanten, in functie van hun beschikbaarheid.

Dat geldt ook voor Stratos Stabourlos (bekend als bouzouki-speler van het duo "I Ellines"). Hij speelt mee als vierde "Kosmokrator", maar enkel als hij vrij is. Dat is deze keer niet het geval.

Voor dit concert worden de "Kosmokrators" dus als volgt aangekondigd:

• Frans De Clercq : zang en bouzouki
• Karsten De Vilder : zang en gitaar
• Dimi Dumo : zang en percussie

Sokratis Sinopoulos en Derya Türkan komen naar Brussel en Gent om daar hun nieuwste album voor te stellen. Het is al het derde album dat ze samen maken, en ze zijn er behoorlijk mee in de wolken. "Een levensdroom die in vervulling gaat", glunderen ze.

Ze waren niet de enigen. Het "Soundplaces" album verscheen in oktober 2020 en nog datzelfde jaar stond het zowel in de "World Music Charts Europe" als in de "Balkan World Music Charts". Meteen na de jaarwisseling, in januari 2021, haalde het ook nog de "Transglobal World Music Charts". De commentaren logen er ook al niet om: "briljant", "fascinerend", "absoluut fantastisch", "majestueus", ...

Zoveel fanfare voor een album met amper twee lyra-spelers en verder niks? Het lijkt een beetje ongewoon, maar Sokratis Sinopoulos (°Athene 1974) en Derya Türkan (°Istanbul 1973) zijn dan ook geen "gewone" vedelaars. Ze staan integendeel bekend om hun virtuositeit en hun deskundigheid, en bovendien was er aan dit album een rijpingsproces van drie decennia voorafgegaan.

Zij leerden elkaar inderdaad kennen ergens aan het einde van de vorige eeuw, toen ze allebei in Istanbul vedel leerden spelen bij dezelfde leraar, Ihsan Özgen . Zoals bekend wordt die vedel in het Turks (soms) een "İstanbul kemençesi" genoemd, en in het Grieks is het een " politiki lyra ". In feite is het ene een letterlijke vertaling van het andere, want "Η Πόλη" (I Poli, De Stad) - met hoofdletter - is synoniem voor Constantinopel, en dat is de Griekse naam voor Istanbul. Het gaat dus wel degelijk om hetzelfde instrument.

Voor zover nodig kunt u terecht in onze instrumentenrubriek , meer bepaald op de pagina over de politiki lyra . Daar deden we niet alleen de verschillende benamingen uit de doeken, maar we vertelden daar ook iets over de geschiedenis van het instrument, en we hebben ook de verschillende speelstijlen toegelicht, plus de wisselwerking tussen de Griekse en Turkse takken daarvan.

Dat laatste is in dit kader heel belangrijk, om niet te zeggen dat het een sleutelrol speelt. De twee jonge muzikanten waren natuurlijk in de eerste plaats gefascineerd door het instrument zelf, maar het hek ging helemaal van hun dam toen ze ontdekten dat deze lyra inderdaad voor heel verschillende dingen kan ingezet worden, zowel in de Turkse als in de Griekse muziek, en dat er een heel diepgaande samenhang is tussen die twee, waarbij nationalistische overwegingen totaal geen rol spelen. Dat besef heeft hun sindsdien nooit meer losgelaten, en ze wilden er steeds meer van weten. Ze zijn beginnen graven, en ze graven nog steeds verder. En omdat het ook op persoonlijk vlak al meteen klikte tussen hen, bleven ze contact houden, ook al gingen hun carrières elk een andere kant op.

Een eerste resultaat van dit alles was hun eerste gezamenlijke album "Letter from Istanbul" (2001). In die "brief" vertelden ze niet alleen wat ze daar op school hadden geleerd, maar ook wat ze nadien nog hadden ontdekt. Ze worden daarbij begeleid door vier Turkse muzikanten. Het album ging al snel de wereld rond, en in maart 2005 kwamen ze het ook in Gent voorstellen. In het artikeltje op onze maandpagina gaven we toen wat meer uitleg over dat album, en uiteraard komt het ook aan bod in onze biografie van Sokratis Sinopoulos zelf.

Bijna twintig jaar later, in 2018, kwamen ze met een vervolg, dat gewoon "Letter from Istanbul vol. II" gedoopt werd. (Er zaten telkens enkele jaren tussen de opnames en de publicatie.) Ze blijven voornamelijk in Istanbul, maar nu verdiepen ze zich in de taverna 's daar - of toch in de muziek die daar een eeuw geleden te horen was.

Wie " taverna " zegt, zegt ook "alcohol", dus vinden we daar (bijna) geen Moslims maar wel (vooral) het Griekse deel van de toenmalige bevolking. Er traden veel muzikanten op die van de Egeïsche Eilanden overgekomen waren, en dat wilden Türkan en Sinopoulos ook in hun nieuwe album verwerken. Daarom deden ze beroep op een vriend en collega van nog een ander eiland: ze worden begeleid door de laouto van de Kretenzische zanger en componist Yorgos Manolakis. Er staan trouwens ook een paar Kretenzische liedjes op dat tweede album, en daarmee trekken ze bewust hun repertoire wat verder open. Dat geeft hen meteen ook (nog) meer mogelijkheden voor hun gemeenschappelijke improvisaties. Die spelen namelijk een belangrijke rol in deze muziek.

Dit tweede album is opgedragen aan de legendarische componist en multi-instrumentalist Tanburi Cemil Bey (1873-1916) en aan Kementzís Vasilakis. Over de eerste vertelden we u al in oktober 2015 , toen Sinopoulos en Türkan naar de Lage Landen kwamen voor de "Nacht van de Turkse viool". Over Vasilakis is wat minder bekend, maar hij was wel een goede vriend van de eerste. Deze vriendschap tussen een Turkse en een Griekse muzikant was de twee protagonisten van dit album natuurlijk niet ontgaan. Er is nog een andere gelijkenis met hun illustere voorgangers, namelijk het talent, de kennis en de virtuositeit, maar daar zwijgen ze over.

Daarmee zitten we dan bij "Soundplaces" (2020). Op dit derde gezamenlijke album staan (of zitten) zij er alleen voor, er zijn geen begeleiders. Met hun lyra vertellen ze elkaar allerlei verhalen over hun muzikale zwerftochten en ontdekkingsreizen.

Elk liedje heeft een plaatsnaam als titel, en met elkaar leest de tracklist als een landkaart van het oostelijke Middellandse-Zeebekken, bezaaid met vlaggetjes die plaatsen markeren. Toch is het geen toeristische rondreis door het gebied, en eigenlijk is het zelfs geen inventaris van de muziek die er op die verschillende plaatsen te vinden is, ook al komt het daar wel op neer. Ze geven namelijk een overzicht van allerlei soorten muziek die ze tijdens hun speurtochten gevonden hebben. Die muziek roept dan telkens bij hen een associatie op met een bepaalde plaats, en daar prikken ze dus hun vlaggetje. Maar dat kan even goed zijn omdat ze het liedje daar voor het eerst gespeeld hebben tijdens een optreden of zo. "De associatie zit gewoon in ons hoofd", benadrukt Sokratis Sinopoulos .

Het eerste liedje is bijvoorbeeld een compositie van Petros Peloponnesios (1735-1777), alweer zo'n legendarische figuur. Hij was cantor en koorleider bij het Patriarchaat van Constantinopel, maar hij was ook componist en leraar. Hij moet een fenomenaal inzicht gehad hebben in muziektheorie, plus een geheugen als een spons. Die combinatie maakte dat hij het meest ingewikkelde muziekstuk maar één keer moest horen, en dan zat het in zijn hoofd - en van daaruit kon hij het uit de losse pols opschrijven. Een flink aantal van zijn manuscripten zijn bewaard gebleven, en dat is een goede zaak voor latere onderzoekers, want Petros stelde niet alleen belang in de Byzantijnse kerkzang. Hij interesseerde zich gewoonweg voor alles wat er toen te horen was, zoals de Ottomaanse klassieke muziek of de Armeense traditionele muziek. Hij deed zelf ook onderzoek, en soms kon hij heel ver teruggaan, in bepaalde gevallen zelfs tot in de 14de eeuw. Dat maakt zijn manuscripten tot een soort muzikale tijdmachine, want grammofoonplaten waren er toen uiteraard nog lang niet, en zonder hem zouden we dus nooit geweten hebben hoe het toen allemaal geklonken heeft.

Petros was geboren in een klein dorpje op de Peloponnesos - vandaar ook zijn naam - maar later woonde en werkte hij in Constantinopel - vandaar ook de naam van de eerste track op "Soundplaces": die heet gewoon "Istanbul", ook al is de "officiële" titel eigenlijk "Nihavend Peşrevi".

Een andere track op "Soundplaces" is een traditioneel liedje uit Klein-Azië dat vooral bekend is door een vertolking van Marika Papagika uit 1926. Het heet "Μανάκι μου" (Manaki mou, Mijn Moedertje), en in feite is het dorpsmuziek, maar Papagika wordt nu eenmaal geassocieerd met rembetika , en rembetika doet dan weer denken aan Smyrna. De associatie zit deze keer niet exclusief in de hoofden van de twee muzikanten. Het liedje kwam samen met de vluchtelingen in 1922 naar Griekenland, en daar werd het samen met ontelbare andere gelijkaardige liedjes ingedeeld bij de Smyrneïka, de meer verfijnde vorm van rembetika. Op het album werd het vlaggetje dus bij Smyrna geprikt. Alleen heet het daar "Izmir", de Turkse naam van die stad. Dat is niet meteen vanzelfsprekend, gezien de grote symboolwaarde van de naam "Smyrna" voor de Grieken. Anderzijds is het (sinds 1930 of zo) nu eenmaal de internationaal gangbare benaming.

In dat verband kreeg Sokratis Sinopoulos in een recent interview trouwens de vraag of "Soundplaces" misschien moet gezien worden als een statement over de vriendschap tussen Turken en Grieken, met name in het huidige klimaat waarin de spanningen tussen beide landen weer eens aan het escaleren zijn. Hij antwoordde dat hij die interpretatie inderdaad ook had gelezen in een Engelse bespreking van het album, maar dat was eigenlijk nooit de bedoeling geweest. Zij zijn muzikanten, en bij hen gaat het dus over de muziek. Anderzijds had hij er helemaal geen bezwaar tegen als je het zou willen zien als een boodschap van vrede of als een pleidooi voor een goede verstandhouding. Bij deze dus.

Een andere track heet "Cyclades", maar toch is het helemaal geen traditioneel liedje van die eilanden. Het is "gewoon" een compositie van Derya Türkan zelf. De melodie is dan wel een ballos (μπάλος), een vrolijke koppeldans die niet alleen op de Griekse eilanden voorkomt maar die ook op het vasteland van Klein-Azië te vinden was. Toch roept het bij hen de associatie op met de Cycladen-eilanden, en met die naam werd het dus boven de doopvont gehouden.

De track "Konya" zit dan misschien wat dichter bij het doel, of toch ook weer niet helemaal. Zoals al deze muziek gaat het volgens een welbepaalde makam , en in dit geval is het de "beyat" . Dat is één van de meest populaire van de vele honderden makams die er bestaan. Hij zou zelfs een vaste plaats hebben in de moderne Turkse popmuziek. De beyat (of bayat ) zou ook "usak" genoemd worden (of daar toch nauw mee verwant zijn) en die usak is één van een dozijn of zo makams die onderzoekster Gail Holst herkende in de Griekse rembetika .

Voor dit album was er dus keuze te over geweest, maar de twee vrienden selecteerden een extract uit een ceremonie van een Mehlevi klooster, bekend van de "dansende derwisjen". Opnieuw is dat niet zonder symboliek. De beyat wordt immers ook gebruikt in de Ottomaanse klassieke muziek, en die vond in die kloosters een veilig onderkomen toen de nieuwe Turkse staat zo'n honderd jaar geleden alle Ottomaanse elementen wou wegzuiveren uit de nieuwe "moderne" maatschappij. De ceremonie van de "dansende derwisjen" werd in 1925 zelfs helemaal verboden, maar toch zijn ze er nog altijd. En hun thuisbasis is Konya. Zonder hen zou de oude speelstijl misschien helemaal verdwenen zijn.

De laatste track van het album heet "Fernelmont", en als het goed is zou uw kaart van het oostelijke Middellandse Zeegebied nu helemaal op tilt moeten gaan. Het is immers een kleine landelijke gemeente in de Belgische provincie Namen. Daar staat de kerk van Saint-Rémi de Franc-Waret, en het is in die zeventiende-eeuwse kerk dat de opnames voor "Soundplaces" gemaakt werden. Op die manier behoort Fernelmont (de gemeente) natuurlijk wél tot de virtuele wereld van onze twee muzikale reizigers. En "Fernelmont" (de track op het album) is een compositie van hen beiden samen.

Er zijn overigens nog meer Belgische kantjes aan "Soundplaces". De man aan de knoppen was namelijk de Belgische klanktechnicus Manuel Mohino. Hij heeft meer dan 200 albums op zijn muzikale geweten, en hij is onder (veel) meer een vaste medewerker van Jordi Savall.

De producer van het album is ook al een Belg, namelijk Tristan Driessens (°Boechout 1982). outi -speler en zelf gespecialiseerd in de Ottomaanse klassieke muziek. Van 2009 tot 2012 woonde hij trouwens in Istanbul om daar outi te studeren, en zijn reputatie reikt inmiddels tot ver over de Belgische grenzen. Het zal dan niet verbazen dat ook hij bevriend raakte met Derya Türkan en Sokratis Sinopoulos . Een wereld zonder grenzen is meteen ook een kleine wereld, een gezellige wereld waar het goed toeven is.

En dat is nog altijd niet alles. Het album werd uitgegeven bij Seyir Muzik, een vzw in Brussel die in 2016 opgericht werd als onderzoekscentrum voor Oosterse en Mediterrane muziek. Het was een initiatief van muzikanten, musicologen, klankmensen en instrumentenbouwers die samen hun belangstelling - of hun passie - voor deze muziek wilden kanaliseren. In en om Brussel is dat een vrij grote groep. Alleen al Tristan Driessens kwamen we op onze site al een paar keer tegen, bijvoorbeeld in het "Karsilama Quintet" rond Nathan Daems (opgericht in december 2014 en sindsdien regelmatig her en der te horen) en in het "Seyir Trio", dat in december 2017 samen met het Trio Tatavla van Tcha Limberger een dubbelconcert speelde in Brussel. Enige gelijkenis tussen dat "Seyir Trio" en de uitgever van "Soundplaces" is natuurlijk niet zuiver toevallig: Tristan Driessens is één van de oprichters van die vzw .

Seyir Muzik organiseert ook concerten, en zij regelen dus ook het optreden van Sokratis Sinopoulos en Derya Türkan in Brussel. Maar met al de lokale belangstelling voor deze muziek, plus de doelstelling van deze vzw , is het nogal logisch dat zij van de aanwezigheid van deze zwaargewichten gebruik maken om met hen een tweedaags seminarie te organiseren (details: zie onder). Ze zeggen er niet expliciet bij tot welke doelgroep ze zich richten, maar voor absolute beginners zal het allicht iets te hoog gegrepen zijn. Die kunnen hun oren nog altijd laten verwennen tijdens de reguliere concerten, waar de twee docenten de theorie in de praktijk zullen brengen door met elkaar in dialoog te gaan.

"Goede wijn behoeft geen krans", zegt men, en dan al helemaal niet als er "Rebetiko Quartet" op het etiket prijkt. Dan heb je meteen een idee wat er zoal in de fles zit.

Dat het inderdaad goede wijn is, dat blijkt uit het feit dat het publiek er graag van drinkt. Anders zouden ze niet overal teruggevraagd worden.

En het is een product van een goede wijngaard ook: minstens twee van de vier muzikanten zijn (of waren) studenten van de CODARTS Universiteit in Rotterdam.

Als we de (kromme) metafoor dan nog wat verder door mogen trekken, dan zouden we kunnen zeggen dat " Vanessa Kourtesi " de naam is van een druivensoort waar je heel wat verschillende wijnen mee kan maken. Maar dat is misschien wat te veel van het goede.

Feit is wel dat zij actief is als zangeres in verschillende ensembles, en vaak heeft ze daar de leiding ook. Het huidige "Rebetiko Quartet" was in maart 2022 ook al in Brussel en Rotterdam, alleen waren ze toen aangekondigd als "Rebetiko Trio". Op het laatste nippertje kwam ook de contrabas aan boord, en dus werd het een trio met vier. Vanessa Kourtesi zong al in november 2021 in een "Rebetiko Trio", toen écht met z'n drieën maar in een enigszins andere samenstelling. En zo kunnen we nog wel even doorgaan: het "Circle Orchestra", het "Serenade Ensemble", "KouvaMerembe" en (recent nog) "MeRem", ... In elk van die ensembles ligt de klemtoon telkens wat anders, maar in dit "Rebetiko Quartet" (en de voorgangers daarvan) houden ze het toch maar - min of meer - bij de "klassieke" rembetika , met veel aandacht voor de grote zangeressen in dit genre.

Vanessa Kourtesi maakte trouwens haar eindwerk aan de CODARTS over één van die zangeressen, meer bepaald over Marika Frantzeskopoulou , en nog maar pas in oktober 2022 begon ze in Brussel aan een reeks workshops over hetzelfde thema - met zijzelf als docente, uiteraard.

Natuurlijk is er bij dat "Rebetiko Quartet" ook veel ruimte voor improvisatie. Met vier muzikanten van dit kaliber zou het jammer zijn om die niet af en toe de ruimte te geven om zich uit te leven.

Hoog tijd dus om de samenstelling van het kwartet mee te geven. Dat is:

• Vanessa Kourtesi : zang
• Vangelis Kochilis : bouzouki , zang
• Asteris Varveris : gitaar, zang
• Thodoris Ziarkas : contrabas

De bouzouki -speler Vangelis Kochilis (Βαγγέλης Κοχύλης) is afkomstig van Skópelos, maar hij woont tegenwoordig in Thessaloniki. Daar werkt hij ook - als hij niet op verplaatsing speelt tenminste.

Hij raakte in de ban van de bouzouki toen hij, als jongetje van elf jaar, met zijn ouders mee mocht naar een club waar Yorgos Xindaris optrad. Hij was er helemaal van ondersteboven en hij hield niet op met zeuren: hij wilde ook zo'n instrument hebben. Het werden er drie: eerst een baglamas , dan een tzouras en tenslotte een echte bouzouki . Op zijn veertiende had hij zijn eerste baantje als bouzouki -speler. De bekende solist Panayotis Asteriadis (Παναγιώτης Αστεριάδης), zelf afkomstig van Skópelos, had hem namelijk onder zijn hoede genomen. Vangelis Kochilis raakte betoverd door diens speeltechniek en nu stond zijn besluit helemaal vast: hij zou hier zijn beroep van maken. Zo gezegd, zo gedaan, en hij heeft er inmiddels zowat tien jaar ervaring op zitten.

Hij was ook al een paar keer in de Lage Landen te horen. In februari 2019 was hij hier op stap met Semeli Papavasiliou en haar "Mageftiko Trio", en toen vertelden we u al dat hij meestal als "wonderkind" omschreven werd. Dat "kind" was niet helemaal correct, hij was toen ongeveer twintig, maar het "wonder" was wel van toepassing.

Ook de gitarist Asteris Varveris (Αστέρης Βαρβέρης) was er toen al bij, als derde man van dit "Mageftiko Trio". Hij nam ook de gitaar voor zijn rekening toen hij samen met Vanessa Kourtesi en Eirini Zogali in november 2021 het "Rebetiko Trio" vormde, en in maart 2022 deed hij hetzelfde voor dat trio dat met vier muzikanten optrad. Tussendoor trad hij - in februari 2022 - op met Eirini Zogali en Panos Skouteris , maar toen speelde hij laouto in het "Tatavliano Trio".

Het is inderdaad op laouto dat hij in 2020 in Thessaloniki afstudeerde aan het departement "Music Science and Art" van de Universiteit van Macedonië. Die veelzijdigheid komt niet uit de lucht gevallen. Hij werd geboren in Naoussa en de klanken van de traditionele muziek hebben hem nooit meer echt losgelaten. Maar van zijn vader kreeg hij de belangstelling voor de rembetika mee, en daar deed hij dan zelf nog rock en klassieke muziek bovenop. Momenteel is hij bezig aan een doctoraat aan de afdeling Turkse muziek van Codarts in Rotterdam.

De contrabassist (en componist) Thodoris Ziarkas (Θοδωρής Ζιάρκας) is al even veelzijdig als de anderen. Hij werd geboren op Rodos, waar hij natuurlijk al meteen ondergedompeld werd in de traditionele muziek. Niet alleen die van Rodos zelf, maar ook die van Karpathos, waar zijn moeder vandaan kwam, en waar ze dus regelmatig naar de dorpsfeesten gingen. Zijn vader was afkomstig uit Yannina, en hij heeft dus ook wat klanken van de Vlachische traditie in zijn bagage. En thuis luisterde het gezin vooral naar laïka .

Als kleine jongen leerde hij eerst Kretenzische lyra en tsambouna spelen. Daarna ging hij naar de muziekhumaniora, waar hij koos voor de contrabas.

Later verhuisde hij naar Londen, en daar kwam hij al snel in contact met een hele reeks andere getalenteerde muzikanten. Zo verzeilde hij in een onvoorstelbaar groot aantal ensembles, en hij richtte er ook nog een paar van zichzelf op. Zo is er bijvoorbeeld "Bonnendis", een trio dat traditionele muziek van de Griekse eilanden brengt en dat in april 2019 ook naar de Lage Landen kwam. Hij speelt er lyra, en zijn broer Nikos Ziarkas "doet" de laouto . Ook " Daemonia Nymphe " zal hier bekend zijn. Hij is er dan wel geen echt lid van, maar hij is wel één van hun vaste sessie-muzikanten en dan speelt hij zowel lyra als contrabas.

Een opmerkelijke samenwerking is die met Tasos Stamou, een pionier in elektro-akoustische en elektronische muziek. Die componeert niet alleen, hij fabriceert veel van zijn instrumenten zelf. Meestal treedt hij solo op, maar af en toe gaat hij toch samen het podium op met enkele gelijkgestemde zielen, die dan wel moeten openstaan voor experimenten en improvisatie. Eén van die uitverkorenen is dus Thodoris Ziarkas. Op die manier werkten zij en Savina Yannatou een programma uit waarin etherische klanken vermengd werden met traditionele muziek, jazz en nog veel meer.

Het was ook in Londen dat Thodiris Ziarkas kennis maakte met Michalis Kouloumis , de Cypriotische violist en componist die inmiddels ook in de Lage Landen erg bekend (en geliefd) is. Ook die studeerde aan de Codarts Universiteit en sinds 2013 geeft hij daar zelf les in viool.

Het hoeft dan niet te verbazen dat ook Thodoris Ziarkas vaak heen en weer pendelt tussen Londen en Rotterdam. Met zijn veelzijdigheid, zijn talent voor improvisatie en zijn openheid voor experimenten is hij de geknipte kandidaat om collega's te begeleiden bij eindwerken, of om "gewoon" samen met hen op te treden.

Zoals nu dus ook in dit "Rembetiko Quartet", ook al zou hij het daar - in principe - wat minder experimenteel gaan houden en dus wat dichter bij de gangbare speeltechniek blijven. Maar zeg nooit nooit, natuurlijk.